Ελληνικά
EnglishΣτo πλαίσιο του προγράμματος Life ElClimA, τοποθετήθηκαν πομποί σε τρία ενήλικα θηλυκά άτομα του είδους που αναπαράγονται σε αποικίες στην περιοχή των Αντικυθήρων για να καταγραφούν οι καθημερινές τους μετακινήσεις , τόσο κατά την παραμονή τους στην Ελλάδα, όσο και κατά τη μετανάστευσή τους από και προς τη Μαδαγασκάρη.
Οι πομποί που τοποθετήθηκαν είναι κατασκευασμένοι με πολύ ελαφρά υλικά και έχουν αεροδυναμικό σχήμα, έτσι ώστε να μην επηρεάζουν τη συμπεριφορά των γερακιών. Τα δεδομένα που παρέχουν είναι η ακριβής θέση του γερακιού σε μια δεδομένη χρονική στιγμή (συνήθως κάθε 2 ώρες), η ταχύτητα πτήσης, η θερμοκρασία περιβάλλοντος και το ύψος πτήσης. Τα στοιχεία αυτά φθάνουν στους υπολογιστές των ερευνητών μέσω του παγκόσμιου δικτύου κινητής τηλεφωνίας (GSM) ή λαμβάνονται με ειδικά συστήματα φορητών κεραιών (UHF) όταν το γεράκι βρίσκεται σε απόσταση οπτικής επαφής και ακολούθως, αξιολογούνται και αναλύονται. Τα συμπεράσματα που προκύπτουν για τις καθημερινές συνήθειες των Μαυροπετριτών και τις τοποθεσίες που προτιμούν να χρησιμοποιούν για κυνήγι, κούρνιασμα, φώλιασμα κτλ, είναι πραγματικά πολύτιμα για τον σχεδιασμό των δράσεων προστασίας και διατήρησης του είδους. Εκτός αυτών όμως, δίνουν τη δυνατότητα στο ευρύ κοινό να ανακαλύψει τις ξεχωριστές ικανότητες αυτού του χαρισματικού είδους. Ο καθένας μπορεί να ταξιδέψει νοερά μαζί του, πάνω από το Αιγαίο και την Αφρική, να μάθει για τις ανάγκες του, τους κινδύνους που το απειλούν και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να συμβάλλει στην προστασία του.
Οι τρεις θηλυκοί Μαυροπετρίτες από τα Αντικύθηρα πήραν τα αναγνωριστικά τους ονόματα από τοπωνύμια του νησιού. Τα ονόματα που δόθηκαν είναι:
Απολυτάρα: Το νότιο ακρωτήριο του νησιού στο οποίο βρίσκεται και ο ομώνυμος φάρος της Απολυτάρας. Σημείο σύμβολο για τα Αντικύθηρα και για τους ναυτικούς που περνούν από το στενό των Αντικυθήρων.
Καμαρέλα: Είναι η πιο όμορφη και χαρακτηριστική παραλία του νησιού. Το όνομά της το πήρε από την τεράστια βράχινη αψίδα που η δύναμη της θάλασσας έχει δημιουργήσει στη δυτική πλευρά του νησιού.
Αιγιλίιδα: Από το όνομα το οποίo είχε αποδοθεί στην αρχαιότητα στο νησί των Αντικυθήρων (Αἴγιλα, Αἰγιλία) και που σώζεται ακόμη σε επιγραφές που βρέθηκαν στις ανασκαφές του αρχαίου κάστρου του νησιού.
Ανάλογα στοιχεία είχαν συλλεχθεί στο παρελθόν από δύο ενήλικα θηλυκά (Βορέας, Ίρις) και δύο ανήλικα γεράκια (Ζέφυρος, Νότος), με πομπούς δορυφορικής κάλυψης (Argos PTTs). Χάρις σε αυτούς, ακολουθώντας τις καθημερινές τους μετακινήσεις (http://ornithologiki.gr/page_cn.php?tID=2560), αναλύσαμε στοιχεία σχετικά με τους παράγοντες που επηρεάζουν το ταξίδι τους προς τη Μαδαγασκάρη τις περιπλανήσεις τους εκεί και στη συνέχεια το ταξίδι της επιστροφής προς τη Μεσόγειο (Kassara et al. 2012, Journal of Ornithology 153: 839-848; Kassara et al. 2014, Bird Conservation International 24: 100-113).
Το ταξίδι της Αιγιλίιδας
Η Αιγιλίιδα ξεκινά το μακρινό της ταξίδι τα ξημερώματα της 27ης Οκτωβρίου και μετά από μια σύντομη στάση στη Γαύδο συνεχίζει για τα παράλια της Λιβύης όπου φτάνει το πρωί της 28ης Οκτωβρίου. Σαράντα ώρες αδιάκοπης πτήσης είναι αρκετές για να ξεπεράσει το εμπόδιο της ερήμου Σαχάρα και να φτάσει στο νότιο Σουδάν, στην υποσαχάρια ζώνη Σαχέλ. Η απόσταση από τις Λιβυκές ακτές ως εδώ ήταν περίπου 2300 χιλιόμετρα, πράγμα που σημαίνει ότι το γεράκι πετά με μέση ταχύτητα μεγαλύτερη των 50 χμ/ώρα.
Η Αιγιλίιδα συνεχίζει να πετά με νότια κατεύθυνση πάνω από τις σαβάνες του νότιου Σουδάν και της Ουγκάντα, ακολουθώντας τα νερά του Λευκού Νείλου. Ο ρυθμός του ταξιδιού της τώρα είναι πιο χαλαρός, καθώς σταματά συχνά για να τραφεί ή για να διανυκτερεύσει σε περιοχές με βράχια ή ψηλά δένδρα.
Στις 8 Νοεμβρίου η Αιγιλίιδα περνάει από τον Ισημερινό στη βόρεια ακτή της λίμνης Βικτόρια, της μεγαλύτερης λίμνης της Αφρικής και μιας από τις μεγαλύτερες λίμνες στον κόσμο. Αφού διασχίσει τις σαβάνες της Τανζανίας φτάνει στις ακτές της Μοζαμβίκης το απόγευμα της 15ης Νοεμβρίου. Τη 16η Νοεμβρίου και μέσα σε μόλις 11 ώρες καταφέρνει να διασχίσει τα 600 χμ του στενού της Μοζαμβίκης και να κάνει μια στάση στο αρχιπέλαγος των νησιών Μπάρεν (Barren), μόλις 40 χμ από τις ακτές της Μαδαγασκάρης.
Το πρωί της επόμενης ημέρας, η Αιγιλίιδα βρίσκεται πλέον στο νησί της Μαδαγασκάρης για ακόμη ένα χειμώνα. Εδώ θα τραφεί με έντομα μέχρι τον Απρίλη, οπότε και τα αρχέγονα ένστικτά της θα την ωθήσουν στο δρόμο της επιστροφής προς το Αιγαίο, για να φωλιάσει άλλη μια φορά στους γκρεμούς των Αντικυθήρων. Η Αιγιλίιδα κάλυψε περίπου 7500 χιλιόμετρα σε 22 ημέρες (~340χμ την ημέρα).
Το ταξίδι της Απολυτάρας
Η Απολυτάρα ξεκινάει από τα Αντικύθηρα τα μεσάνυχτα της 25ης Οκτωβρίου και το μεσημέρι της ίδιας μέρας βρίσκεται ήδη πάνω από τον υγρότοπο Ain Elshakika ο οποίος συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των υγροτόπων που προστατεύονται από τη συνθήκη Ραμσάρ. Μέσα σε 4 ημέρες διασχίζει την έρημο Σαχάρα σε μια διαδρομή 1500 χιλιομέτρων, πάνω από τη Λευκή Έρημο (White Desert) και τη Μεγάλη Θάλασσα της Άμμου (Great Sand Sea) της Αιγύπτου. Το πρωί της 5ης ημέρας αδιάλειπτης πτήσης πάνω από την έρημο, η Απολυτάρα έφτασε στη ζώνη του Σάχελ, στο Κορντοφάν του Νότιου Σουδάν.
Από εκεί και πέρα ο ρυθμός του ταξιδιού της αλλάζει. Η κουραστική διάσχιση της ερήμου απαιτεί αναπλήρωση των δυνάμεών της κι έτσι το γεράκι παραμένει για πάνω από 10 ημέρες στην περιοχή του Νότιου Σουδάν που διαρρέεται από τον Λευκό Νείλο. Στις 10 του Νοέμβρη ξεκινά και πάλι με κατεύθυνση νοτιοανατολική και εισέρχεται στην Αιθιοπία την οποία και διατρέχει σε λίγο περισσότερο από 24 ώρες. Φτάνοντας στη λίμνη Τουρκάνα περνά πια τα σύνορα της Κένυα και αλλάζει πορεία προς ΝΔ μέχρι να φτάσει στη λίμνη Βικτόρια. Σε αντίθεση με την Αιγιλίιδα, αποφασίζει να παρακάμψει τη λίμνη από ανατολικά και σε λίγες μέρες βρίσκεται στο περίφημο Εθνικό Καταφύγιο Μασάι Μάρα, στα σύνορα Κένυας και Τανζανίας. Την 25η Νοεμβρίου και ενώ η Αιγιιλίδα έχει φτάσει στη Μαδαγασκάρη μια εβδομάδα νωρίτερα, η Απολυτάρα μετά από πολλές μικρές στάσεις στις αχανείς εκτάσεις της σαβάνας της Τανζανίας, στρέφεται ανατολικά. Ο στόχος της είναι πλέον να φτάσει στον Ινδικό ωκεανό, και θα της χρειαστούν μόνο 3 ημέρες για να διανύσει τα περίπου 850 χιλιόμετρα που τη χωρίζουν από αυτόν.
Σε αυτό το σημείο, η Απολυτάρα βρίσκεται στο αρχιπέλαγος των νησιών Κιρίμπας (Quirimbas) της Μοζαμβίκης, απέναντι από τις νήσους Κομόρες και προετοιμάζεται για τη δεύτερη μεγάλη διάσχιση μιας θαλάσσιας έκτασης στη διάρκεια της φθινοπωρινής της μεταναστευτικής διαδρομής. Σε αυτό το σημείο η απόσταση που τη χωρίζει από τη Μαδαγασκάρη είναι 800 χιλιόμετρα και το γεράκι περιμένει τις κατάλληλες καιρικές συνθήκες για να υπερβεί κι αυτό το εμπόδιο. Μετά από τρεις ημέρες, τα ξημερώματα της 1ης Δεκεμβρίου ξεκινά τη διάσχιση και μετά από ακριβώς 24 ώρες συνεχούς πτήσης, προσγειώνεται με ασφάλεια στη Μαδαγασκάρη. Από εδώ και πέρα θα κατευθυνθεί στην ενδοχώρα του νησιού και θα τραφεί με έντομα στις παρυφές των τροπικών δασών έως ότου ξεκινήσει πάλι το ταξίδι της επιστροφής της στα Αντικύθηρα. Η άφιξή της στη Μαδαγασκάρη 17 μέρες αργότερα από την Αιγιλίιδα, καταδεικνύει ότι κάθε άτομο Μαυροπετρίτη έχει τη δική του στρατηγική στη μετανάστευση προς τους τόπους διαχείμασης. Ενδεχομένως, ο ρυθμός και η πορεία που ακολουθεί να υπαγορεύονται από παράγοντες όπως τα αποθέματα ενέργειας και η εμπειρία που έχει κάθε γεράκι.
Η ατυχία της Καμαρέλας και το μεγάλο πρόβλημα της λαθροθηρίας στις ακτές της Βόρειας Αφρικής
Η Καμαρέλα ξεκινά από τα Αντικύθηρα την ίδια μέρα με την Αιγιλίιδα, με μια μόνο ώρα διαφορά. Όπως κι η Αιγιλίιδα , κάνει μια σύντομη στάση στη Γαύδο και λίγο μετά τα μεσάνυχτα ξεκινά τη διάσχιση της Μεσογείου. Φτάνει στα παράλια της Λιβύης το πρωί της 28ης Οκτωβρίου. Ακολουθεί ΝΑ πορεία και πετά πάνω από την έρημο Σαχάρα, έχοντας μπει πια στην Αίγυπτο. Τότε, η πορεία της αλλάζει και αρχίζει να κινείται βόρεια, αντίθετα από την πορεία μετανάστευσης. Με πολύ αργούς ρυθμούς φτάνει πάλι στα παράλια της Μεσογείου, μέσα στην πόλη Σίντι Μπαράνι της Αιγύπτου, πολύ κοντά στα σύνορα με τη Λιβύη. Μετά από 2 ημέρες λήψης σήματος από το ίδιο σημείο, μέσα στην πόλη, ο πομπός παύει να εκπέμπει την 31η Οκτωβρίου.
Η τύχη της Καμαρέλας παραμένει άγνωστη, αν και οι περισσότερες πιθανότητες είναι να σκοτώθηκε ή να παγιδεύτηκε από ανθρώπους. Υπάρχει φυσικά και η περίπτωση βλάβης του πομπού, αλλά τα τελευταία στοιχεία πριν από τη σιγή του δεν υποδηλώνουν κάτι τέτοιο.
Οι ακτές της βόρειας Αφρικής είναι γνωστό πως αποτελούν μια πραγματική παγίδα θανάτου για πολλά μεταναστευτικά πτηνά, μεταξύ των οποίων και αρπακτικά όπως ο Μαυροπετρίτης. Η παράνομη παγίδευση των πουλιών γίνεται με δίχτυα στις ακτές και παγίδες ειδικά σχεδιασμένες για αρπακτικά. Η παραδοσιακή ιερακοθηρία ανθεί στις περιοχές αυτές, αλλά δεν είναι και λίγοι οι λαθροθήρες που διακινούν παράνομα παγιδευμένα αρπακτικά στις αγορές των μεγάλων πόλεων της Αιγύπτου και στα κράτη της Αραβικής χερσονήσου.
Η λυπηρή κατάληξη της Καμαρέλας στις μεσογειακές ακτές της Αιγύπτου είναι ένα γεγονός που μας έφερε αντιμέτωπους με τη σκληρή πραγματικότητα της συνεχιζόμενης αυτής πρακτικής που αποτελεί σημαντικότατη απειλή για τα μεταναστευτικά πτηνά. Μας υπενθυμίζει επίσης, ότι για ένα είδος με τόσο μεγάλη μεταναστευτική διαδρομή όπως ό Μαυροπετρίτης, οι δράσεις προστασίας που λαμβάνουν χώρα στους τόπους αναπαραγωγής του δεν αποτελούν εγγύηση για την ευημερία του, αλλά πρέπει να υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης σε όλες τις χώρες από τις οποίες διέρχεται και κυρίως στη Μαδαγασκάρη όπου διαχειμάζει.
Οι κοινωνικοί, πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες που καθορίζουν τις τύχες και τις πράξεις των ανθρώπων στις χώρες της Αφρικής είναι κάτι το οποίο οι ορνιθολόγοι και οι περιβαλλοντολόγοι δεν έχουν τη δύναμη να αλλάξουν . Η βελτίωση των συνθηκών της ζωής τους, όμως, είναι ένας παράγοντας που υποχρεωτικά προηγείται, αλλά εντέλει και συμβάλει, στην όποια περιβαλλοντική εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση προς όφελος της άγριας ζωής.
